Konwencja stambulska - ideologia zamiast praw człowieka

Konwencja o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej została przyjęta w 2011 roku podczas posiedzenia Rady Europy w Stambule (stąd: „Konwencja stambulska”). Jest to kompleksowy instrument wprowadzający standardy przeciwdziałania przemocy. Od samego początku wzbudzał on jednak wiele kontrowersji, zwłaszcza wśród środowisk konserwatywnych.

Niektóre państwa odrzuciły możliwość związania się postanowieniami Konwencji, zalicza się do nich m.in. Bułgaria, gdzie orzeczono o jej niezgodności z Konstytucją. Do chwili obecnej Konwencję ratyfikowały 33 państwa. Istnieje szansa, że do grona stron dołączy także Unia Europejska, która jak na razie instrument ten podpisała.

Także w Polsce pojawiło się wiele głosów sprzeciwiających się przyjęciu Konwencji, jednak ostatecznie, po wyrażeniu zgody przez Parlament, została ona ratyfikowana w 2015 roku. Warto podkreślić, że pewne kroki mające na celu wdrożenie postanowień Konwencji, podjęto jeszcze przed jej ratyfikacją - zmieniono chociażby tryb ścigania niektórych przestępstw przeciwko wolności seksualnej, dzięki czemu nie jest już wymagany wniosek osoby pokrzywdzonej.

Jednak w ostatnich latach zaniechano działań, które mogłyby przybliżyć prawo polskie do standardów ustanowionych przez Konwencję. Wyjątek stanowią przyjęte niedawno przepisy dotyczące natychmiastowej izolacji sprawcy, które mają wejść w życie listopadzie tego roku. Rozwiązanie to, przewidujące m.in. przyznanie Policji uprawnienia do wydania nakazu natychmiastowego opuszczenia mieszkania, jest pożądane i co do zasady zgodne z wymogami Konwencji stambulskiej.

Z drugiej jednak strony należy wskazać na nasiloną w ostatnim czasie krytykę oraz powracające co jakiś czas doniesienia na temat planów wypowiedzenia tej umowy. Za znamienną należy uznać wypowiedź Prezydenta Dudy, który nawoływał, aby Konwencji - w myśl Konstytucji stanowiącej źródło obowiązującego w Polsce prawa - nie stosować.  

Konwencja stambulska zawiera wiele ważnych postanowień i jest najbardziej kompleksowym instrumentem dotyczącym problematyki przemocy wobec kobiet i przemocy domowej, jaki powstał dotychczas na forum międzynarodowym. Na jej temat napisano już bardzo wiele, niemniej w obliczu nasilonej  krytyki, warto nieustannie przypominać o tym, w jaki sposób wyznaczane przez ten instrument standardy przyczynić się mogą do stworzenia bardziej skutecznego systemu przeciwdziałania przemocy.  

Konwencja szeroko definiuje przemoc domową, dzięki czemu chroni ofiary – w tym także dzieci – przed przemocą fizyczną, seksualną, psychologiczną i ekonomiczną. Zakłada ona, że dzieci cierpią także wtedy, gdy są świadkami przemocy w rodzinie. Zgodnie z duchem Konwencji, sąd powinien uwzględnić tę okoliczność, np. przy decydowaniu o ograniczeniu władzy rodzicielskiej czy ustalaniu kontaktów sprawcy przemocy z dziećmi.

Ponadto definicja przemocy zawarta w Konwencji obejmuje także akty przemocy między byłym małżonkami lub partnerami, niezależnie od tego, czy sprawca i ofiara dzielą miejsce zamieszkania.

Konwencja wymaga od państw przeznaczenia odpowiednich zasobów finansowych, potrzebnych do właściwego wdrożenia strategii politycznych, środków oraz programów mających na celu zapobieganie oraz zwalczanie wszelkich form przemocy. Nakłada na państwa obowiązek organizowania kampanii podnoszących świadomość społeczną, podejmowania działań edukacyjnych i szkolenia specjalistów również w zakresie zapobiegania przemocy. To bardzo istotne rozłożenie akcentów. Wiele państw wydaje olbrzymie sumy na łagodzenie skutków przemocy (np. na leczenie i rehabilitację pokrzywdzonych), ale nie dba wystarczająco o zapobieganie przemocy.  

W dyskusji na temat Konwencji stambulskiej krytykowany jest przede wszystkim przepis zobowiązujący państwa do podejmowania działań niezbędnych „do promowania zmian wzorców społecznych i kulturowych dotyczących zachowania kobiet i mężczyzn w celu wykorzenienia uprzedzeń, zwyczajów, tradycji oraz innych praktyk opartych na idei niższości kobiet lub na stereotypowym modelu roli kobiet i mężczyzn.” Wskazuje on jasno na związek pomiędzy polityką równościową a przeciwdziałaniem przemocy.

Nie można skutecznie walczyć z przemocą, pielęgnując jednocześnie wzorce opierające się na idei niższości jednej płci. To właśnie z poczucia wyższości wynika chęć sprawowania kontroli nad drugą osobą, a istotą przemocy jest chęć podporządkowania sobie drugiego człowieka. Nie jest to jednak żadna nowa teoria, wymyślona na potrzeby Konwencji stambulskiej. Związek pomiędzy dyskryminacją ze względu na płeć a przemocą akcentowała już Konwencja ONZ w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet z 1979 roku (CEDAW), która zresztą zawiera przepis o analogicznej treści. Ponieważ Polska ratyfikowała ten instrument w 1980 roku, należałoby stwierdzić, że „ideologia gender” obowiązuje w Polsce od niemal 40 lat.

Nie jesteśmy zresztą jedyni: stronami CEDAW zostało 189 państw i stanowi ona jedną z fundamentalnych umów międzynarodowych poświęconych ochronie praw człowieka.