Samokontrola podczas nauki zdalnej

„Lepszy wróbel w garści niż kanarek na dachu” – najlepiej charakteryzuje wspomniany problem. Pojawia się on w sytuacji wyboru między mniejszą, ale natychmiastową przyjemnością, a większą, ale odroczoną gratyfikacją. Na przykład: mając do wyboru zjeść ciastko (natychmiastowa przyjemność), czy trzymać się zaleceń dietetyka i w przyszłości mieć szczupłą sylwetkę (odroczona gratyfikacja), często wygrywa ta pierwsza.

Podczas nauczania zdalnego studenci każdego dnia będą podejmować decyzje – aktywnie uczestniczyć w zajęciach, czy może z „poziomu łóżka” zalogować się, wyłączyć kamerkę i podrzemać jeszcze troszeczkę.

Zjawisko preferencji czasu teraźniejszego nazywane również impulsywnością znalazło swoje potwierdzenie w wielu badaniach naukowych, np. decyzje zakupowe bardzo często podejmowane są w odpowiedzi na atrakcyjny bodziec sklepowy, zaciągając kredyty ludzie wybierają odroczone spłaty, zwycięzcy amerykańskich loterii istotnie częściej wybierali, znacznie pomniejszoną, ale natychmiastową wypłatę.

Problemy związane z samokontrolą dotykają wszystkich. Wielokrotnie, każdy z nas doświadczył sytuacji, w której z jednej strony chciał coś zrobić, z drugiej wiedział, że zrobienie tego nie jest najlepszym pomysłem. Konflikty tego typu pojawiają się zarówno w sprawach błahych jak i bardziej skomplikowanych.

Samokontrola ujawnia się w chwili, gdy człowiek doświadcza konfliktu interesów. Najczęściej dochodzi do niej w sytuacji, gdy zrobienie czegoś ma dla nas wysoką użyteczność, ale jednocześnie odroczone są negatywne konsekwencje oraz saldo działania jest ujemne.

Oznacza to, że odroczone straty są większe niż natychmiastowe zyski, np. student powstrzymuje się przed pójściem do klubu, żeby nazajutrz był wyspany i mógł aktywnie uczestniczyć w zajęciach. Ten rodzaj samokontroli służy zapobieżeniu pewnemu działaniu o dodatniej konsekwencji. Kolejny rodzaj sytuacji wymuszającej samokontrolę pojawia się, gdy zrobienie czegoś naraża nas na negatywne konsekwencje, ale jednocześnie zapewnia dużą odroczoną gratyfikację, np. zmuszenie się do codziennego biegania, codziennej nauki języka itp. W każdym przypadku samokontrola zmusza nas do rezygnacji z mniejszego dobra na rzecz dobra większego.

Często jesteśmy świadomi, że ulegamy pokusie, np. student, który wieczorem długo oglądał firmy, rezygnuje z porannej pobudki i nie uczestniczy w obowiązkowych zajęciach. Po takich doświadczeniach, kolejnym razem staramy się uniknąć pokusy. Jednak nie zawsze się to udaje.

Ograniczyć możliwości wyboru – przykładem tego typu zachowań jest dobrowolne wykluczenie siebie z pewnego rodzaju działalności, np. wyłączenie telefonu, zamknięcie skrzynki mailowej, wyłączenie komputera, kiedy uczę się do egzaminu, piszę sprawozdanie.

Nałożyć dodatkowe koszty na zmianę preferencji – aby zapobiec pewnemu zachowaniu w przyszłości możemy uczynić je bardziej kosztownym, co wywołuje silny efekt motywacyjny. Przykładem takiego działania są publiczne deklaracje, np. złożenia pracy semestralnej w określonym terminie.

Wprowadzić opóźnienia – by chronić się przed impulsywnym działaniem, możemy użyć mechanizmów opóźniających czas pomiędzy chęcią, a fizyczną możliwością wykonania pewnej czynności. Na przykład bardzo chciałbym już skończyć naukę, ale ustawiłem sobie minutnik na określony czas i będę temu wierny.

Ograniczyć dopływ informacji – znacznie łatwiej uniknąć pokus, gdy są one dostępne w mniejszej ilości albo mniej atrakcyjne wizualnie. Wiadomo, że pójście na imprezę przed ważnym egzaminem będzie nieracjonalne, dodatkowo lepiej wyłączyć telefon, komputer, tablet, jeśli nas rozpraszają.

Wzbudzić emocje – rozbudzenie w sobie emocji jest dość trudną techniką do zastosowania, ponieważ nasza zdolność do świadomego manipulowania emocjami jest ograniczona. Niemniej jednak, gdy uda nam się wzbudzić pozytywne emocje do wykonywanej czynności – osiągniemy sukces. Pomocne może być również wyobrażenie sobie nieprzyjemnych uczuć jakich będziemy doświadczać, kiedy czegoś nie zrobimy, np. w sytuacji, kiedy nie zaliczymy sesji albo nie dokończymy studiów.

Wprowadzić nagrody za wytrwanie przy postanowieniu – zamiast wprowadzać kary za zmiany preferencji, można samemu zbudować system nagród za podtrzymywanie preferencji, np. co miesiąc sprawię sobie drobny prezent za systematyczną naukę języka.

W procesie zdalnej edukacji, każdy student może wykorzystać sprawdzone, zaprezentowane wyżej metody samokontroli. Wskazane jednak byłoby również, żeby nauczyciele akademiccy pomogli studentom w tym trudnym czasie, chociażby poprzez:

Nauczanie zdalne jest znacznie trudniejsze i nie zastąpi klasycznych form edukacji, jednak w pewnych obszarach może być równie efektywne. 

dr Marta Znajmiecka-Sikora – psycholog, adiunkt w Instytucie Psychologii Uniwersytetu Łódzkiego. Od wielu lat zajmuje się psychologią pracy i organizacji. W obszarze jej zainteresowań znajdują się takie zagadnienia, jak: rozwój jednostki, psychologia zachowań bezpiecznych, kultura bezpieczeństwa. Autorka wielu publikacji w zakresie kształtowania kultury bezpieczeństwa w organizacji, zasad motywowania do podejmowania zachowań bezpiecznych oraz metod wdrażania programów profilaktycznych, w tym BBS. Opracowała narzędzie do diagnozy kultury bezpieczeństwa oraz postaw wobec bezpieczeństwa.