Leki i żywność – jak chronić konsumentów?

Badania prowadzone przez magister Justynę Nowak, w ramach projektu finansowanego ze środków Narodowego Centrum Nauki, mają na celu przede wszystkim zbadanie istoty aktów samoregulacyjnych oraz ustalenie jasnych kryteriów, pozwalających dany akt bez żadnych wątpliwości przypisać do tej kategorii.

- W dalszej kolejności planuję wypracować pewne standardy, którym powinny odpowiadać kodeksy dobrych praktyk tak, aby w optymalny sposób chronić konsumentów przy jednoczesnym racjonalnym obciążeniu przedsiębiorców – tłumaczy mgr J. Nowak.

Rynek farmaceutyczny i żywieniowy są jednymi z najszybciej rozwijających się w Polsce. Wartość rynku farmaceutycznego w 2017 r. szacuje się na kwotę 38,5 mld zł przy 5,4% wzroście w porównaniu do roku 2016. Wartość rynku suplementów diety z kolei wzrosła z kwoty 4,02 mld złotych w 2016 r. do 4,35 mld zł w 2017 r.

- Przy dużym stopniu rozwoju i rentowności, rynki te są jednocześnie szczególnie wymagające, jeśli chodzi o przygotowanie dostatecznej i precyzyjnej regulacji prawnej – mówi Justyna Nowak.

Ze względu na konieczność unormowania kwestii związanych ze wszystkimi etapami ich produkcji, dystrybucji oraz marketingu, prawo farmaceutyczne i żywieniowe są niezwykle rozbudowane.

Potrzebę ustanowienia jeszcze dalej idących wymagań dostrzegają sami przedsiębiorcy. To dążenie wyraża się między innymi w licznie przyjętych kodeksach dobrych praktyk. W prawie żywnościowym szczególnie rozwinięte są kodeksy dotyczące suplementów diety. Przykładem takiej regulacji jest wprowadzony niedawno w Polsce Kodeks Dobrych Praktyk Reklamy Suplementów Diety. Również na rynku farmaceutycznym obowiązujące kodeksy dobrych praktyk regulują kolejne etapy produkcji, dystrybucji i reklamy.

- Kodeksy dobrych praktyk należą do kategorii tzw. aktów samoregulacyjnych. Ich istota sprowadza się do tego, że powstają z inicjatywy samych przedsiębiorców, którzy we własnym zakresie ustalają, jakie obowiązki na siebie przyjmują. Samo przystąpienie do takiego kodeksu również jest oparte na zasadzie dobrowolności – wyjaśnia mgr J. Nowak.

Pomimo pewnego ograniczenia, jakie ze sobą niosą, kodeksy dobrych praktyk cieszą się dużą popularnością na rynku. Powodują bowiem, że przedsiębiorca staje się bardziej wiarygodny w oczach konsumentów, ponieważ to głównie na ich ochronę nastawione są akty samoregulacyjne.

- Podmioty działające na określonych rynkach niekiedy same wolą wprowadzić pewne ograniczenia, na które mają realny wpływ, zanim uczyni to ustawodawca. Ich niewątpliwą zaletą jest także to, że przygotowywane są w warunkach eksperckich, przez osoby mające szeroką wiedzę na temat funkcjonowania danego rynku. Wprowadzenie samoregulacji jest z reguły szybsze niż przyjęcie powszechnie obowiązującego aktu prawnego i zazwyczaj wiąże się z mniejszymi kosztami – mówi prawnik z UŁ.

Mimo tej popularności, przedsiębiorcy nie zawsze jednak są świadomi, czym tak naprawdę jest kodeks dobrych praktyk i w jakiej relacji pozostaje do ustaw, rozporządzeń, czy innych aktów prawa powszechnie obowiązującego. Także wśród prawników nie ma pełnej zgody co do istoty aktów samoregulacyjnych, stąd też pojawiła się konieczność przeprowadzenia dokładnych badań na ich temat. Idealnym polem są zaś właśnie rynki farmaceutyczne i spożywcze, przede wszystkim z uwagi na liczbę występujących na nich kodeksów dobrych praktyk, a także środki ochrony konsumentów (pacjentów), które są tam szczególnie wymagające.

W najnowszym konkursie Narodowego Centrum Nauki, PRELUDIUM 14, młodzi naukowcy z Uniwersytetu Łódzkiego zdobyli aż 10 dofinansowań na prowadzenie badań. Zwycięzcy reprezentują siedem wydziałów UŁ. Jednym z nich jest magister Justyna Nowak ze swoim projektem „Kodeksy dobrych praktyk na rynkach farmaceutycznych i spożywczych - analiza systemu samoregulacji i koregulacji w kontekście ochrony konsumenta”. Konkurs NCN adresowany jest do osób rozpoczynających karierę naukową, nie posiadających stopnia doktora.